Έξι νύχτες στην Ακρόπολη του Σεφέρη

Άλλη μια εισαγωγή που θα ξεκινήσει με μία πικρή αλήθεια• δεν με αγγίζει η ποίηση του  Γεώργιου Σεφέρη. Χρόνια τώρα πιέζω τον εαυτό μου να δω πίσω από τις γραμμές, να νιώσω τον στίχο. Άδικος κόπος. Ούτε και εγώ η ίδια ξέρω τι είναι αυτό που με στραβώνει και ό,τι κι αν είναι αυτό σίγουρα δεν είναι καλό. Παρόλα αυτά, έχοντας μια κρυφή ελπίδα ότι το λογοτεχνικό μου γούστο θα βελτιωθεί με τον καιρό, κάτι σαν τις γαστριμαργικές συνήθειες ένα πράγμα, δεν σταμάτησα ποτέ να αναζητώ την γραφή αυτού του αγαπημένου παγκοσμίως λογοτέχνη. Και ευτυχώς, γιατί παρόλο που δεν βρήκα απάγκιο στους στίχους του, γνώρισα δύο άλλες, πολύ σπουδαίες, πλευρές του. Αυτές του επιστολογράφου και του πεζογράφου. Σήμερα θα γνωρίσουμε την δεύτερη από το μοναδικό ολοκληρωμένο πεζό του, τις Έξι νύχτες στην Ακρόπολη.

Ο Γεώργιος Σεφεριάδης, όπως είναι το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε το 1900 στην Σμύρνη και ήταν γόνος σημαντικής οικογένειας για τα τοπικά και χρονικά πλαίσια. Το 1914 μετοίκησαν οικογενειακώς στην Αθήνα, όπου ο Γιώργος ολοκληρώνει την βασική του εκπαίδευση. Λίγα χρόνια αργότερα ο λογοτέχνης γράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, από  όπου και αποφοίτησε με διδακτορικό το 1924. Τα χρόνια που πέρασε στο Παρίσι είναι καθοριστικά σε προσωπικό και καλλιτεχνικό επίπεδο, κάτι που είναι έντονα εμφανές στις Έξι νύχτες στην Ακρόπολη. Η επιστροφή του στην Ελλάδα σηματοδοτεί ένα εξίσου πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής του, την τοποθέτηση του στο διπλωματικό σώμα. Στο χώρο των γραμμάτων εμφανίζεται το 1931 με την ποιητική συλλογή Στροφή, κατά πολλούς ένα έργο που άλλαξε τα μέχρι τότε δεδομένα της λογοτεχνικής εποχής. Ακολουθούν πολυάριθμες ποιητικές και δοκιμιακές συλλογές, που θα τον τοποθετήσουν στο αθάνατο της ελληνικής γραμματείας και θα του χαρίσουν το Νόμπελ Λογοτεχνίας τον Δεκέμβριο του 1963 («για το υπέροχο λυρικό ύφος του, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες» όπως αναφέρεται στο σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας). Προσωπικά πιστεύω ότι η σπουδαιότερη στιγμή του Σεφέρη έρχεται στα χρόνια της δικτατορίας όταν με την σιωπή και την μοναδική του ομιλία στο BBC κατήγγειλε με λόγια απλά, αλλά αληθινά, το καθεστώς των Συνταγματαρχών. Το 1971 κατέληξε λόγω μετεγχειρητικών επιπλοκών και η κηδεία του μετατράπηκε σε μια από τις πιο θερμές πορείες κατά της Χούντας.

Οι Έξι νύχτες στην Ακρόπολη είναι το μοναδικό ολοκληρωμένο πεζό που έχουμε από τον Σεφέρη. Ξεκίνησε να γράφεται αμέσως μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ολοκληρώθηκε το 1954 και εκδόθηκε τρία χρόνια μετά το θάνατό του σε επιμέλεια του Γ. Π. Σαββίδη. Πρόκειται για ένα μικρό σε μέγεθος έργο, αλλά τεράστιο σε αξία και περιεχόμενο. Ο Στρατής έχει μόλις επιστρέψει από τις σπουδές του στο Παρίσι όταν αρχίζει να συναναστρέφεται με μια παρέα νέων, κοριτσιών και αγοριών. Όλοι μαζί αποφασίζουν να επισκέπτονται την Ακρόπολη για τις επόμενες έξι πανσελήνους. Αντίστοιχα, το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε έξι κεφάλαια, όπου κάθε θεματικός κύκλος είναι και μια επίσκεψη. Οι χαρακτήρες είναι δομημένοι με τυπικά χαρακτηριστικά των νέων της εποχής, αλλά ταυτόχρονα και με σουρεαλιστικά στοιχεία. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο Στρατής, είναι ουσιαστικά το alter ego του Σεφέρη, στον οποίο προσδίδει τόσο αυτοβιογραφικά όσο και ιδεολογικά γνωρίσματα.

Η γραφή είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη, χωρισμένη ανάμεσα σε τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Ένα μεγάλο μέρος επίσης είναι δοσμένο σε ημερολογιακή μορφή, στοιχείο που δεν πέρασε απαρατήρητο από τους λογοτεχνικούς κριτικούς. Σουρεαλιστικό, πρωτότυπο, μαγευτικό. Όλα αυτά τα επίπεδα συνοψίζουν την ουσία του βιβλίου, το οποίο για μένα συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει ποτέ.

Δεν θα κλείσω με έναν ακόμα τυπικό επίλογο, αλλά με κάποια κομμάτια που μου άρεσαν ιδιαίτερα στις Νύχτες. Ελπίζω να σας αγγίξουν και σας και να μην αργήσετε να το διαβάσετε.

Να θυμηθώ όταν η μοίρα δείξει περισσότερο έλεος, να θυμηθώ την τωρινή φανταστική ζωή μου. Εσωτερικά φαγωμένη πέρα για πέρα, και οι αναμνήσεις έρχονται και τυλίγονται γύρω από τον κορμό της, όπως ο κισσός – κάθε τόσο κι ένας άλλος κισσός που ανασαίνει στον αέρα. Κάθε τόσο έχω το συναίσθημα πως με κατέχει μια άλλη ψυχή.

–

Η τέχνη δεν μιμείται• όταν ακούς «Μπα! Πόσο μοιάζει!», μπορείς να είσαι βέβαιος πως πρόκειται για τεχνάσματα. Η τέχνη δημιουργεί τον κόσμο• η φύση είναι γι’αυτήν ένα νεφέλωμα κι όλο το ζήτημα είναι να φτιάξεις από αυτό το νεφέλωμα ένα άστρο. Οι μεγάλοι δεν αρχίζουν από το να είναι ανθρώπινοι, αρχίζουν απάνθρωποι• καταλήγουν στην ανθρωπιά πλαταίνοντας με κάποιο τρόπο τον εαυτό τους. Δεν πρέπει λοιπόν να ρωτιόμαστε αν το τάδε δημιούργημα είναι φυσικό ή όχι, αλλά ποιο είναι το μέτρο τηε φύσης ή της ανθρωπιάς που περιέχει.

–

Για κοίταξε πως οι χειρονομίες μας, οι κινήσεις, οι πράξεις μαρμαρώνουν ακαριαία μόλις μπουν στο παρελθόν, σα να βυθίζουνται σε «υγροποιημένο» αέρα. Κι όλα αυτά μένουν έτσι στερεά και ακίνητα στους αιώνες των αιώνων• τίποτε δεν μπορεί ν’αλλάξει τη στάση τους, την τετελεσμένη. Γεννούμε αγάλματα κάθε στιγμή. Αυτό με χτύπησε, σαν ένα ξαφνικό όραμα• μπορεί να τρελαθεί κανείς αν επιμείνει.

–

Ένας κάποτε ανεβαίνει στο κατάρτι και μας φαίνεται πως φωνάζει για ωραίες ακρογιαλιές -άγνωστα κομμάτια του κόσμου. Τα βλέπουμε. Και κατεβαίνει πάλι ανάμεσα μας και είναι ο μόνος που βεβαιώνει πως δεν υπάρχει τίποτε, παρά βράχος, μάρμαρο, και το αρμυρό το νερό. Τότε τον πετάμε στη θάλασσα θυμωμένοι. Γκρεμίσαμε τόσα και τόσα -μπορούμε να μετρήσουμε, χαλάσματα. Καληνύχτα.

–

Δύσκολο, δύσκολο. Η σκέψη της σαν ένα καρφί μέσα στο μυαλό. Το πρωί πάει καλά. Το απόγευμα αρχίζεις να σκέπτεσαι πως κάθε μέρα που δεν την βλέπεις πάει χαμένη. Το βράδυ εικόνες βίαιες και ωμές, απανωτά. Το αίσθημα πως ένας από τους δύο πρέπει να σπάσει.