Ο Αγώνας του Karl Ove Knausgård – μέρος πρώτο

«Για την καρδιά τα πράγματα είναι απλά: χτυπάει όσο μπορεί. Μετά σταματάει.» Κάπως έτσι ξεκινάει ένα μοναδικό ταξίδι τεσσάρων περίπου χιλιάδων σελίδων. Δύο προτάσεις που εσωκλείουν την αδιαπραγμάτευτη πραγματικότητα της ζωής, το τέλος της. Κι όμως, παρόλο που ο Karl Ove Knausgård στον πρώτο τόμο της εξάτομης αυτοβιογραφίας του αναφέρεται στο θάνατο του πατέρα του, τελικά περιγράφει την ζωή. Ίσως γιατί χωρίς ζωή δεν μπορεί να υπάρξει θάνατος, ίσως γιατί κάθε περασμένη στιγμή της ζωής είναι ένας στιγμιαίος θάνατος. Όπως και να χει, ο Αγώνας του μόλις έχει ξεκινήσει.

Ακόμα και τώρα, μετά την ανάγνωση των πρώτων δύο τόμων, δεν μπορώ να καταλάβω ποιος ήταν ο λόγος που άρχισα να διαβάζω αυτή την αυτοβιογραφία. Δεν είχα ξανακούσει το όνομα του συγγραφέα, δεν είχα ιδέα τι βιβλία είχε γράψει και αν η θεματολογία τους ήταν της αρεσκείας μου. Γνώριζα μόνο όσα μου επέτρεπε να μάθω το οπισθόφυλλο: πρόκειται για μια αυτοβιογραφία γραμμένη με ειλικρίνεια και κάποιο συναισθηματισμό από έναν Νορβηγό συγγραφέα. Ε και; Επηρεασμένη από μερικές ενθουσιώδεις κριτικές αγόρασα το πρώτο βιβλίο και το άφησα στη γνωστή πολύπαθη στοίβα για αρκετό καιρό. Όταν πια είδα και τον τέταρτο τόμο μεταφρασμένο στα βιβλιοπωλεία, το πήρα απόφαση και ξεκίνησα δειλά δειλά να διαβάζω την ιστορία ενός ανθρώπου που δεν γνώριζα μέχρι τότε και που μέσα σε μερικές εβδομάδες έμαθα απ’ την καλή και απ’ την ανάποδη.

Ένας θάνατος στην οικογένεια (Ο αγώνας μου – βιβλίο πρώτο)

Νομίζω δεν έχει νόημα να σας συστήσω τον συγκεκριμένο συγγραφέα. Αντιθέτως πιστεύω πως όσο λιγότερα γνωρίζει ο αναγνώστης για εκείνον, τόσο περισσότερο θα ενδιαφερθεί για το βιβλίο. Με έναυσμα τον θάνατο του πατέρα του, ο Karl Ove ξεκινάει να αφηγείται την παιδική και εφηβική του ηλικία, να περιγράφει την επαρχιακή πόλη που μεγάλωσε και την πρωτάκουστη επιθυμία του να γίνει συγγραφέας λίγο μετά το τέλος των λυκειακών του χρόνων. Ο θάνατος θα έρθει αρκετά χρόνια αργότερα για να θυμίσει μια εξ αρχής κλονισμένη οικογενειακή σχέση που δεν έμελλε ποτέ να αποκατασταθεί.

Μην φανταστείτε σε καμία των περιπτώσεων ένα οικογενειακό δράμα με κλάματα, αποχωρισμούς και μυστικά καλά κρυμμένα στα σεντούκια της σοφίτας. Όχι. Η ιστορία του Knausgård χαρακτηρίζεται από έναν σχεδόν αποστομωτικό ρεαλισμό, έντονη ποιητικότητα και εξομολογητικό ύφος. Δίπλα από τους Talking Heads και τον  Knut Hamsun εξελίσσεται μια προβληματική σχέση ενός απόμακρου και μυστήριου πατέρα με τον νεότερο γιο του, ένα παιδί φοβισμένο με εμφανή ανάγκη για γονεική αποδοχή.

Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, αποσαφήνισα την σχέση πατέρα και γιου στον δεύτερο τόμο, Ένας ερωτευμένος άνδρας, όταν ο Ove πάνω σε μια φιλική κουβέντα αναφέρεται συγκριμένα στα συναισθήματα που ένιωθε μικρός για τον πατέρα του. Αυτή η νεφελώδης αίσθηση που επικρατεί στο πρώτο βιβλίο και που δεν μας επιτρέπει να έχουμε τόσο σαφή εικόνα για την συναισθηματική σχέση των πρωταγωνιστών και, σε κάποια σημεία, για την πλοκή είναι διόλου δυσάρεστη. Χαρίζει στο κείμενο έναν ατμοσφαιρικό τόνο όμοιο με αυτόν της πατρίδας του συγγραφέα, ομιχλώδη και ευαίσθητο.

Ένας ερωτευμένος άνδρας (Ο αγώνας μου – βιβλίο δεύτερο)

Από τον καταθλιπτικό τόνο και τον αισθητό συναισθηματισμό ο Karl Ove περνάει στο χρονικό μιας ερωτικής σχέσης που, πριν ακόμα προλάβει να εξασθενίσει το πρώτο της πάθος, θα μετουσιωθεί σε οικογένεια με τρία παιδιά και ένα μικρό βανάκι. Μερικά χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Ove, φυγάς ενός αποτυχημένου γάμου, μετακομίζει στη Στοκχόλμη για να ξαναφτιάξει την ζωή του. Γνωρίζει μονάχα δύο άτομα: τον Γκάιρ,  έναν ξεχασμένο καλό φίλο από το Λύκειο, και την Λίντα, μια συγγραφέας που γνώρισε σε ένα συμβούλιο μερικά χρόνια πριν και που τελικά θα αποδειχθεί η γυναίκα της ζωής του.

Στον Έναν ερωτευμένο άνδρα επικρατεί ένας συνεχόμενος εκνευρισμός. Εκεί που η αφήγηση ρέει αβίαστα, ο Ove πετάει ένα μωρό να κλαίει και παράλληλα έναν τσακωμό με την σύντροφό του. Σε κάνει να νιώθεις σαν να βρίσκεσαι στο διπλανό παγκάκι ενός πάρκου στη Σουηδία και τους ακούς. Σε κάτι τέτοια σημεία θαύμασα πραγματικά το ταλέντο του συγγραφέα. Είτε έχεις δημιουργήσει την δική σου οικογένεια είτε όχι, μπορούσες να καταλάβεις ακριβώς τι περιέγραφε και πως ένιωθε, του έδινες μάλιστα και ένα κάποιο δίκιο, γιατί η Λίντα τα θέλει όλα δικά της.

Αρχικά με φόβισε το συγκεκριμένο βιβλίο. Περιγράφει μια περίοδο της ανθρώπινης ζωής από την οποία εγώ απέχω παρασάγγες. Και όμως, παρόλο που είναι αυτοβιογραφία και ο λογοτέχνης θα μπορούσε να περιοριστεί στα κλάματα, τις πάνες και τα παιδικά πάρτι, δίνει τροφή και σε όσους δεν έχουν καμία σχέση με το αυτό το αντικείμενο. Πρώτα από όλα, είναι ένα βιβλίο που βρίθει ονόματα συγγραφέων, βιβλίων, έργων τέχνης και της προσωπικής άποψης του Karl Ove για όλα αυτά. Λατρεύει τον Munch, θεωρεί το Havoc του Tom Kristensen ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία της νορβηγικής λογοτεχνίας και σταμάτησε να διαβάζει DeLillo μετά Τα ονόματα. Τόσο γενναιόδωρα σε γνώσεις και απόψεις βιβλία εμένα μου αρέσουν πολύ, ακόμα και αν δεν συμφωνώ πάντα με την άποψη του συγγραφέα.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό κομμάτι του βιβλίου είναι η περιγραφή της συγγραφικής διαδικασίας που ακολουθεί ο Karl Ove. Δεν απέχει πολύ από αυτή που όλοι φανταζόμαστε, ησυχία, προσήλωση και διάβασμα, αλλά είναι πάντα ενδιαφέρον να βλέπεις πως δουλεύει ένας λογοτέχνης, τις ώρες που επιλέγει, τον μόχθο του, τις αποτυχίες και τις επιτυχίες του. Όταν μάλιστα η δημιουργία συνοδεύεται από την πίεση της καθημερινότας, των αναγκών και της τριβής, δίνει μια μετρημένη απομυθοποίηση για το τι εστί λογοτέχνης και ίσως ένα ελπιδοφόρο μήνυμα για όλους (εμάς) που παλεύουμε με την πραγματικότητα και την φαντασία. Αν τα κατάφερε ο Karl Ove με ένα μωρό στην αγκαλιά, τότε όλοι μπορούμε.

1276 σελίδες μετά και μπορώ πια να παραδεχθώ πως ο Knausgård μπήκε στην πεντάδα των αγαπημένων μου συγγραφέων και ο Αγώνας του στα αγαπημένα μου βιβλία. Έχω ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μου για να επιβεβαιώσω κάθε μία από τις παραπάνω λέξεις, αλλά νομίζω ότι στην τελική αναμέτρηση θα επιβεβαιωθεί το παρόν συμπέρασμα. Μέχρι στιγμής στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει οι τέσσερις από τους έξι τόμους του Αγώνα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, ενώ δεν έχει μεταφραστεί δυστυχώς κανένα από μυθιστορήματά του. Φέτος το καλοκαίρι όλοι οι αναγνώστες του περίμεναν την επικείμενη μετάφραση του έκτου και τελευταίου τόμου του Αγώνα στα αγγλικά, ένα τούβλο χιλίων και σελίδων, αλλά αντί για το πολυπόθητο τέλος ο Karl Ove ξεκίνησε την μετάφραση μιας νέας τετραλογίας πάλι με αυτοβιογραφικό χαρακτήρα.

Δεν ξέρω αν ο μονήρης γαλανομάτης Νορβηγός έχει βρει την χρυσή συνταγή, πάντως στην καρδιά και στην βιβλιοθήκη μου έχει υψηλή θέση. Όσοι το σκέφτεστε απλώς τολμήστε το. Αξίζει κάθε του λέξη!