Ο Perec ονειρεύεται ξύπνιος

Ο Orhan Pamuk ξεκινάει τη Καινούργια Ζωή γράφοντας «μια μέρα διάβασα ένα βιβλίο κι από τότε άλλαξε ολότελα η ζωή μου«. Δεν ξέρω τι και πότε διάβασε ο ήρωας του Pamuk, σήμερα όμως θα σας μιλήσω για το βιβλίο που άλλαξε την δική μου ζωή. Πριν καν σας αναφέρω τον τίτλο του, θα σας ενημερώσω ότι το συγκεκριμένο έργο δεν έχει μεταφραστεί ακόμα στα ελληνικά. Υπάρχει σαφώς το γαλλικό πρωτότυπο και το πολύ καλό και πιο βατό αγγλικό μετάφρασμα. Αν όμως δεν σας ενδιαφέρει να διαβάσετε κάποιο ξενόγλωσσο, αυτή η ανάρτηση δεν είναι για σας. Όσοι πιστοί παραμείνετε παρόλα αυτά, θα διαβάσετε τις εντυπώσεις μου για ένα ακόμα βιβλίο του Georges Perec, το Un homme qui dort, αγγλιστί A man asleep.

Minute by minute, hour after hour, day after day, season after season, something is going to start that will be without end: your vegetal existence, your cancelled life.

Για τον Perec έχουμε μιλήσει ήδη δύο φορές στο παρελθόν και να είστε σίγουροι ότι θα μιλήσουμε και αρκετές ακόμα στο μέλλον. Είναι εκείνος ο τρελός γάλλος που, με μια γάτα στον ώμο, έφτιαχνε σταυρόλεξα για περιοδικά και παρέα με τους άλλους παράφρονες του συνδέσμου Oulipo εξέταζε τις δυναμικές του γλωσσικού κώδικα σε λογοτεχνικό επίπεδο. Είναι ο συγγραφέας του La Disparition, του μυθιστορήματος χωρίς το γράμμα -e-, του La Vie mode d’emploi (Ζωή, οδηγίες χρήσεως), του Un homme qui dort, καθώς και πολλών άλλων μυθιστορημάτων, λιστών και δοκιμίων. Διαβάζοντας την βιογραφία του το τελευταίο διάστημα κατάλαβα γιατί παρά το νεαρό της ηλικίας του ο Perec ήταν σε τόσο μεγάλο βαθμό πολυγράφος. Ο λόγος είναι ότι περίπου μέχρι τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του είχε ελάχιστες μνήμες, γεγονός που μεγαλώνοντας τον θορύβησε και τον οδήγησε στην ψυχαναγκαστική συνήθεια να καταγράφει οποιοδήποτε γεγονός συνέβαινε στην ζωή του. Φυσικά όλο αυτό το υλικό δεν έμεινε ανεκμετάλλευτο, χρησιμοποιήθηκε σε αρκετά από τα έργα του και δη στα αυτοβιογραφικά.

Now you live in dread of silence. But are you not the most silent of all?

Από τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα δεν ξεφεύγει ούτε το Un homme qui dort. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1967, αλλά ουσιαστικά αντικατοπτρίζει μια περίοδο έντονου υπαρξιακού πανικού που αντιμετώπιζε ο συγγραφέας τουλάχιστον μια δεκαετία νωρίτερα. Την Άνοιξη του 1956 ο Perec άρχισε να ανησυχεί έντονα για τις σπουδές και το μέλλον του. Όλη αυτή η πίεση οδήγησε σε μια από τις πολλές περιόδους κατάθλιψης που θα ακολουθούσαν στο μέλλον και στην δημιουργία δύο έργων με αυτή την θεματολογία.

Ένας φοιτητής, ο οποίος παραμένει ανώνυμος σε όλη την έκταση του έργου, παρατάει την σχολή και τους φίλους του, την μέχρι τώρα κοινωνική του ζωή, και βυθίζεται οικιοθελώς στην άβυσσο της απραξίας και της απομόνωσης. Περνάει τις μέρες μόνος του στο διαμέρισμα του ακούγοντας τους ήχους που κάνει ο από πάνω, ξαναδιαβάζοντας τα ίδια παλιά τεύχη της Le Monde και αδιαφορώντας παντελώς για το έξω κόσμο.

It is on a day like this one, a little later, a little earlier, that you discover, without surprise, that something is wrong, that, without mincing words, you don’t know how to live, that you will never know […] This is your life. This is yours. You can establish an exact inventory of your meagre fortune, the precise balance sheet of your first quarter-century. You are twenty-five years old, you have twenty-nine teeth, three shirts and eight socks, a few books you no longer read, a few records you no longer play. You do not want to remember anything else, be it your family or your studies, your friends and lovers, or your holidays and plans. You travelled and you brought nothing back from your travels. Here you sit, and you want only to wait, just to wait until there is nothing left to wait for: for night to fall and the passing hours to chime, for the days to slip away and the memories to fade.

Παρά την πρώτη εντύπωση της απλότητας της υπόθεσης, το Une homme qui dort πρόκειται για ένα κείμενο υψηλής αισθητικής και ευαισθησίας. Σκόπιμα ο Perec τοποθετεί τον πρωταγωνιστή του στα πλαίσια της ψυχικής κατάθλιψης και του ιδεολογικού μηδενισμού, υποδεικνύοντας την φυλάκιση και τον μαρασμό που υφίσταται ο άνθρωπος από την σύγχρονη κοινωνία. Μια φυλάκιση που είναι τόσο μεμονωμένη όσο και συλλογική. Η απουσία ονόματος του πρωταγωνιστή, δηλαδή ταυτότητας, βοηθάει τον αναγνώστη να ταυτιστεί απόλυτα με τον ακίνητο ήρωα και να βιώσει τον εσωτερικό του θρυμματισμό και την τελική του αφύπνιση.

Ένα ακόμα πολύ σημαντικό στοιχείο του βιβλίου, το οποίο δυστυχώς δεν γίνεται αντιληπτό στο αγγλικό μετάφρασμα, είναι η αφήγηση σε β’ ενικό πρόσωπο. Σε πολλά σημεία χαρίζει φιλικό και οικείο τόνο, ενώ σε άλλα φαντάζει εχθρική και κατηγορηματική. Ένα λάθος που έκανα είναι να πιστέψω πως όλο το κείμενο είναι ένας εσωτερικός μονόλογος, ότι δηλαδή πρόκειται για μια ιδιόμορφη αφήγηση του πρωταγωνιστή στον ίδιο του τον εαυτό. Η αλήθεια είναι πως μοιάζει αρκετά, αλλά είναι μακριά από αυτό που ήθελε να περάσει ο Perec. Απόδειξη της εν λόγω θέσης είναι ότι στην κινηματογραφική μεταφορά του Un homme qui dort ο αφηγητής είχε γυναικεία φωνή, για να μην υπάρχει η πιθανότητα σύγχυσης πρωταγωνιστή και αφηγητή.

What is worrying you, what is disturbing you, what is frightening you, but which now and then gives you a thrill, is not the suddenness of your metamorphosis, but precisely the opposite: the vague and heavy feeling that it isn’t a metamorphosis at all, that nothing has changed, that you’ve always been like this, even though you only now realize it fully: that thing, in the cracked mirror, is not your new face, it is just that the masks have slipped, the heat in your room has melted them, your torpor has soaked them off.

Το 1974, οχτώ χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, βγαίνει στις αίθουσες η κινηματογραφική του μεταφορά. Σκηνοθετημένη από τον Bernard Queysanne και τον Perec, ακολουθεί πιστά τα χνάρια του βιβλίου και προσθέτει κάποιες πινελιές αποσαφήνισης με κυριότερη όλων τον διαχωρισμό πρωταγωνιστή και αφηγητή, όπως επαναλάβαμε παραπάνω. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο βρίσκεται ο Jacques Spiesser, ένας ηθοποιός που παραμένει σχεδόν σε όλες του τις δουλειές στην αφάνεια των δευτερευόντων ρόλων. Αν μπορούσα να παρομοιάσω την ταινία με κάτι θα ήταν ένα ασπρόμαυρο ποίημα και ακόμα και αν δεν διαβάσετε το βιβλίο, αξίζει σίγουρα να βρείτε και να δείτε την ταινία.

Όσοι έχετε διαβάσει το Ζωή, οδηγίες χρήσεως έχετε ήδη γνωρίσει τον πρωταγωνιστή του Un homme qui dort σε μια διαφορετική εκδοχή του. O Perec, γράφοντας χρόνια αργότερα το γνωστότερο μυθιστόρημά του, επαναφέρει τον αντι-ήρωα στο προσκήνιο δίνοντάς του μάλιστα και όνομα. Στο 52ο κεφάλαιο του βιβλίου ο Gregoire Simpson, συνονόματος του Καφκικού πρωταγωνιστή της Μεταμόρφωσης Gregor Samsa, ξυπνάει μια μέρα και καταλαβαίνει την ματαιότητα της ζωής του.

Χίλιες λέξεις μετά και νομίζω ότι ακόμα δεν έγραψα αρκετά για αυτό το αριστούργημα. Αλλά τι άλλο να γράψω, παρά μόνο ότι τελειώνοντας το ένιωσα ένας άλλος άνθρωπος. Δάκρυσα καταλαβαίνοντας αυτή την αλλαγή και νομίζω πως είναι κάτι που δεν θα ξεπεράσω ποτέ μου.

Διαβάστε το, δείτε το, κάντε το δικό σας. Ίσως και εσείς αλλάξετε. Πάντα όμως να θυμάστε: It is on a day like this one, a little later, a little earlier, that everything starts again, that everything starts, that everything continues…