Το Λάθος του Αντώνη Σαμαράκη

του Χρήστου Πανόπουλου

Το Λάθος είναι ένα από αυτά τα βιβλία που, μόλις γυρίσεις και την τελευταία σελίδα, χρειάζεσαι απλά να κοιτάξεις για λίγη (ή πολλή) ώρα το λευκό που συνοδεύει τη λέξη Τέλος. Ή τον τοίχο. Κάτι κενό, εν πάση περιπτώσει. Κάτι άδειο από οτιδήποτε θα μπορούσε να δώσει άχρηστη περίσπαση στο μυαλό σου. Το να προσπαθήσεις να βάλεις σε σειρά όσα διάβασες, τα νοήματά (φανερά και κρυμμένα), τα υπονοούμενα, την εξέλιξη της πλοκής, αποβαίνει άκαρπο, γιατί Το Λάθος παρακάμπτει το μέρος του εγκεφάλου που εκλογικεύει και αναλύει και χτυπάει κατευθείαν εκεί που πρέπει. Κέντρο.

Η ανάπτυξη της ιστορίας γίνεται από διαφορετικές οπτικές γωνίες και μη γραμμικά. Οι χαρακτήρες δεν έχουν όνομα. Είναι όλοι μας. Ο τόπος δεν προσδιορίζεται. Είναι παντού. Το έτος δεν δίδεται. Είναι πάντα. Το Καθεστώς δεν διευκρινίζεται. Είναι όλα τα Καθεστώτα. Η Ειδική Υπηρεσία συλλαμβάνει έναν ύποπτο σαν πιθανό μέλος αντικαθεστωτικής οργάνωσης και αναθέτει σε δύο πράκτορές της να τον μεταφέρουν στα Κεντρικά. Το να πω περισσότερα δεν θα ήταν πολύ σοφό εκ μέρους μου, καθώς οι ανατροπές διαδέχονται η μία την άλλη με ταχύτητα αστραπής και νεα δεδομένα μπαίνουν συνεχώς στο παιχνίδι από αρκετά νωρίς. Μέχρι και την τελευταία λέξη, ήμουν σίγουρος ότι ο Σαμαράκης μου επιφυλάσσει ακόμα μία έκπληξη. Τόσο καταιγιστικές είναι οι αλλαγές των δεδομένων. Και δεν είχα άδικο.

Επηρεασμένος φανερά από συγγραφείς σαν τον Όργουελ, ο Σαμαράκης μας δίνει ένα μυθιστόρημα που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από πολλά διεθνούς φήμης αντίστοιχα. Όχι μόνο διαβάζεται απνευστί, αλλά έχει τόση δύναμη το έργο αυτό, τόση ενέργεια και τόσο ηλεκτρισμό, που κατατάσσεται με ευκολία στα βιβλία που μπορούν να χαράξουν σημάδια στην επιφάνεια όχι μόνο της ψυχής, αλλά της ίδιας της πραγματικότητας. Γραμμένο το 1965, μας θυμίζει ότι η παγίδα του Κράτους καραδοκεί να παγιδεύσει ψυχές και συνειδήσεις σε ένα παιχνίδι που θυμίζει έντονα μία παρτίδα σκάκι. Το σκάκι στο Λάθος έχει περισσότερους από έναν ρόλους. Το ίδιο και ένα σκίτσο με δυο κύκλους. Το ίδιο και οι έννοιες όπως Συντροφικότητα, Φιλία, Δέσιμο. Είναι αρκετά για να κάνουν τη διαφορά; Οι σταθμοί αρκετοί και σημαίνοντες. Το κουρείο «Ειλικρίνεια», το καφέ «Η Πρόοδος», μία αλάνα με παιδιά, το Σπίτι του Μυστηρίου (όπου ένα απροσδόκητο μυστήριο τελικά εκτυλίσσεται και δεν είναι η δήθεν κατάρρευση του κτιρίου) και πάνω απ’ όλα το ξενοδοχείο «Το Μέγα Εθνικόν», όπου εκτυλίσσεται το ύστατο τρικ που, αν δεν ήταν τραγικό, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αστείο. Όχι, καθόλου τυχαία τα ονόματα. Καθόλου τυχαία η σειρά.

Το Λάθος είναι ο τίτλος που επέλεξε να δώσει ο Σαμαράκης, όμως εγώ διέκρινα πολλά Λάθη. Πολλά Λάθη και ένα Σωστό που τελικά ίσως και να μην είναι αρκετό για να κάνει τη διαφορά. Ή μήπως είναι;